Czym jest akatyzja?

Akatyzja, pisana również jako akatyzja, to zespół zaburzeń neuropsychiatrycznych lub zaburzenie ruchu charakteryzujące się wewnętrznym niepokojem i niemożnością siedzenia lub stania w miejscu przez rozsądny okres czasu.

Akatyzja może pojawić się jako efekt uboczny długotrwałego stosowania leków przeciwpsychotycznych , litu i niektórych innych leków neuroleptycznych. Jest to jeden z najczęstszych efektów ubocznych leków przeciwpsychotycznych; od 15% do 45% osób przyjmujących leki przeciwpsychotyczne doświadcza akatyzji. Jednak może być trudna do opisania przez pacjentów, a zatem trudna do zdiagnozowania przez lekarzy.

Kiedy akatyzja jest indukowana przez leki, jest znana jako ostra akatyzja indukowana lekami przeciwpsychotycznymi (AIAA). Ponieważ wiadomo, że występuje w wyniku leczenia zaburzeń psychicznych, zapobieganie akatyzji jest kluczowe.

W tym artykule omówiono objawy i różne rodzaje akatyzji. Omówiono również, dlaczego się pojawia, jak się ją diagnozuje i jakie metody leczenia mogą pomóc ludziom sobie z nią poradzić.

Rodzaje akatyzji

Wyróżnia się kilka typów akatyzji, w zależności od czasu wystąpienia i czasu trwania objawów: 

• Ostra akatyzja : rozpoczyna się wkrótce po zażyciu leków przeciwpsychotycznych i trwa krócej niż sześć miesięcy
• Przewlekła akatyzja : rozpoczyna się wkrótce po zażyciu leków przeciwpsychotycznych i trwa krócej niż sześć miesięcy
• Akatyzja późna : rozpoczyna się po dłuższym okresie (od jednego do trzech miesięcy) stosowania leków przeciwpsychotycznych i może wystąpić po zaprzestaniu stosowania leków przeciwpsychotycznych lub zmniejszeniu ich dawki
• Akatyzja odstawienna : rozpoczyna się w ciągu sześciu tygodni po zmianie lub zaprzestaniu przyjmowania leku przeciwpsychotycznego

Objawy akatyzji

Jeśli masz akatyzję, możesz mieć niespokojne ruchy ramion i nóg. Czasami nazywa się to  pobudzeniem psychomotorycznym . Twoje ciało może czuć niepokój na myśl o siadaniu. Twoje ciało zawsze będzie chciało się ruszać, niemal do punktu wiercenia się, gdy tylko zapadnie cisza.

Do typowych objawów akatyzji należą:

• Krzyżowanie i prostowanie nóg
• Niespokojny
• Stukanie stopą lub palcami
• Maszerowanie w miejscu
• Tempo
• Kołysanie
• Przenoszenie ciężaru z jednej nogi na drugą

Inne objawy obejmują:

• Lęk
• Uczucia napięcia i paniki
• Drażliwość
• Brak cierpliwości

Diagnoza akatyzji

Akatyzja jest zazwyczaj niedodiagnozowana lub błędnie diagnozowana. Częstotliwość pominiętej diagnozy jest niebezpiecznym problemem, ponieważ może prowadzić do negatywnych skutków, takich jak pominięte dawki leków, co może nasilać objawy psychiatryczne, którym leki mają pomóc zaradzić.

Aby zdiagnozować akatyzję, lekarz prawdopodobnie przeprowadzi badanie fizykalne, które obejmuje obserwację siedzenia i stania przez kilka minut, aby sprawdzić, czy występuje pobudzenie psychomotoryczne. Lekarz może również wypełnić skalę Barnes Akathisia-Rating Scale, aby ocenić nasilenie objawów. To narzędzie może być również używane do śledzenia postępów w trakcie leczenia.

Stany z podobnymi objawami

Akatyzja ma pewne podobieństwa do innych schorzeń, w tym lęku i dyskinezy późnej. Chociaż te schorzenia mogą mieć nakładające się objawy, nie są takie same. 

Lekarz zapyta Cię o aktualnie przyjmowane leki i wykluczy wszelkie inne schorzenia, które mogą powodować podobne objawy, w tym:

• ADHD
• Depresja pobudzona
• Lęk
• Bezsenność
• Mania
• Choroba Parkinsona
• Psychoza
• Zespół niespokojnych nóg
• Dystonia późna
• Dyskineza późna (TD)

Na przykład lęk jest stanem zdrowia psychicznego, który może powodować niepokój, ale nie tworzy niekontrolowanego przymusu do ciągłego ruchu. Podczas gdy zmartwienie i strach, które są cechami lęku, nie są objawami akatyzji, stan ten może być przyczyną lęku u wielu osób.

Dyskineza późna obejmuje mimowolne ruchy twarzy, palców lub kończyn. Podobnie jak akatyzja, jest to efekt uboczny leków przeciwpsychotycznych. Ruchy te są mimowolne, podczas gdy akatyzja wiąże się z wewnętrznym uczuciem niepokoju. Te dwa stany mogą również występować razem.

Przyczyny akatyzji

Chociaż akatyzja jest częstym skutkiem ubocznym niektórych leków, naukowcy nie zrozumieli jeszcze, dlaczego i w jaki sposób powoduje objawy niepokoju. Niektórzy uważają, że jest spowodowana nierównowagą chemiczną wywołaną przez lek. Nadmiernie pobudza obszary mózgu, co potencjalnie prowadzi do przymusu ruchu. 

Nie u każdej osoby przyjmującej leki przeciwpsychotyczne wystąpi akatyzja. Często jest to jednak efekt uboczny starszych leków przeciwpsychotycznych pierwszej generacji stosowanych w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej i schizofrenii, w tym:

• Compro (prochlorperazyna)
• Fluanxol (droperydol)
• Haldol (loksapina)
• Mellaril (tiorydazyna)
• Moban (molindone)
• Navane (tiotyksen)
• Orap (pimozyd)
• Proliksyna (flufenazyna)
• Stelazina (trifluoperazyna)
• Torazyna (chlorpromazyna)

Akatyzja jest również powszechna w przypadku haloperidolu i nowszych leków drugiej generacji Abilify (arypiprazol) i Latuda (lurasidon). Invega (paliperidon) i Geodon (ziprasidon) znajdują się na bardzo niskim poziomie leków uważanych za wywołujące akatyzję.

Do innych leków powodujących akatyzję zalicza się:

• Leki przeciwwymiotne
• Blokery kanału wapniowego
• Leki na zawroty głowy
• Środki uspokajające przed operacją
• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)

Niestety, tak jak rozpoczęcie przyjmowania leków przeciwpsychotycznych może powodować akatyzję, jest ona również obserwowana u osób, którym stopniowo odstawia się leki przeciwpsychotyczne lub którym zaleca się stopniowe zmniejszanie dawek. W takich przypadkach często obserwuje się również
intensywną dysforię .

Leczenie akatyzji

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie akatyzję, lekarz może zmniejszyć dawkę lub przerwać stosowanie leku powodującego objawy. Jednak modyfikacja Twojej terapii może również spowodować pogorszenie objawów lub wywołać akatyzję odstawienną.

Do leczenia objawów akatyzji stosowano szereg leków, w tym:

• Beta-blokery, takie jak Hemangeol i Inderal (propranolol)
• Leki antycholinergiczne, takie jak Cogentin (benztropina) i Akineton (biperiden)
• Antagoniści receptora 5-HT2A, tacy jak Tolvon (mianserina), Remeron (mirtazapina), Desyrel (trazodon) i Periactin (cyproheptadyna)
• Witamina B6 w dużych dawkach (od 600 mg do 1200 mg dziennie)

Akatyzję można na ogół leczyć, jeśli zostanie wcześnie zdiagnozowana i leczona, a osoba jest w stanie zaprzestać przyjmowania leku, który powoduje problem. Akatyzja często ustępuje po zmniejszeniu dawki leku. Ustąpienie objawów może potrwać kilka tygodni lub miesięcy.

W przypadku braku leczenia rokowanie jest gorsze, a objawy mogą mieć poważny wpływ na jakość życia danej osoby. Schorzenie to wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia lęku, depresji i myśli samobójczych.

Radzenie sobie z akatyzją

Ważną częścią radzenia sobie z akatyzją jest zarządzanie lekami. Staraj się prowadzić szczegółowy rejestr przyjmowanych leków, w tym dawkowania i daty rozpoczęcia ich przyjmowania. Jeśli wystąpią u Ciebie jakiekolwiek objawy akatyzji, podziel się rejestrem ze swoim lekarzem.

Lekarz wystawiający receptę powinien posiadać historię Twoich leków, jednak może nie mieć jej w skróconej formie.

Jeśli czujesz się samotny lub sfrustrowany swoimi objawami, może pomóc również zwierzenie się zaufanemu przyjacielowi lub członkowi rodziny. Rozważ dołączenie do internetowej grupy wsparcia, składającej się z innych osób, które rozumieją, przez co przechodzisz.

Zapobieganie

Lekarze i naukowcy nie rozumieją jeszcze w pełni dokładnych powodów, dla których niektóre leki powodują akatyzję. Jednak pewne czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko i wywołać akatyzję, obejmują:

• Twój wiek : U osób w średnim wieku i starszych ten objaw jest bardziej prawdopodobny
• Rodzaj przyjmowanego leku : Starsze leki przeciwpsychotyczne pierwszej generacji częściej powodują akatyzję
• Twoja dawka : Przyjmowanie dużych dawek lub zbyt szybkie zwiększanie dawki może zwiększyć ryzyko

Chociaż akatyzji nie zawsze można zapobiec, ryzyko jest mniejsze, jeśli zaczniesz od najniższej dawki. Lekarz może następnie stopniowo zwiększać dawkę.