Sluit deze videospeler
Inhoudsopgave
Wat is paranoia?
Paranoia is een denkpatroon dat intens, irrationeel wantrouwen en argwaan omvat. Het kan variëren van milde gevoelens van ongemak, nervositeit of ongemak over een situatie of persoon tot intense, verontrustende gedachten die uw mentale welzijn in gevaar kunnen brengen.
Het is niet ongewoon dat mensen van tijd tot tijd lichte aanvallen van paranoia ervaren. Maar voor mensen met psychische aandoeningen zoals een bipolaire stoornis, schizofrenie en paranoïde persoonlijkheidsstoornis kan de ervaring van paranoia aanhoudend en uiterst onaangenaam zijn, zelfs gevaarlijk.
Hoewel de meeste mensen af en toe paranoïde gedachten hebben, verwijst de term ‘paranoia’ naar een hardnekkige staat van voortdurend, irrationeel en ongegrond wantrouwen.
Tekenen en symptomen van paranoia
Hoe weet je of jij of iemand van wie je houdt paranoia heeft? Hier zijn een paar signalen waar je op moet letten:
- Defensief worden door kritiek die verzonnen is versus de realiteit
- Argumentatief zijn
- Moeilijkheden om anderen te vergeven
- Overmatige waakzaamheid
- Angst om misbruikt of bedrogen te worden
- Onvermogen om te ontspannen
- Wantrouwen jegens anderen
- Bezorgdheid over het idee dat anderen verborgen motieven hebben
Voorbeelden van paranoïde gedachten
Paranoia uit zich bij iedereen anders, maar veelvoorkomende thema’s zijn:
- Denken dat de overheid, een organisatie of een individu u bespioneert of volgt
- Het gevoel hebben dat iedereen naar je staart en/of over je praat
- Bepaalde gezichtsuitdrukkingen van anderen interpreteren als een soort inside joke die alleen over jou gaat, ongeacht of de andere persoon een vreemde of een vriend is
- Denken dat mensen je opzettelijk proberen buiten te sluiten of je een slecht gevoel te geven
- Denken dat mensen je uitlachen of achter je rug om over je fluisteren (kan gepaard gaan met hallucinaties)
- Denken dat iemand je zou kunnen beroven, pijn doen of vermoorden
Diagnose
Paranoia is eigenlijk geen diagnose op zichzelf. In plaats daarvan is het vaak een symptoom van (of diagnostische criteria voor) een ander onderliggend gezondheidsprobleem dat fysiek of mentaal van aard is.
Het vinden van de oorzaak van paranoia begint over het algemeen met een zorgverlener die medische geschiedenisinformatie verzamelt. Ze kunnen ook een lichamelijk onderzoek uitvoeren en laboratoriumtests bestellen om medische aandoeningen uit te sluiten die dit symptoom kunnen veroorzaken.
De ziekte van Alzheimer , dementie , de ziekte van Parkinson , epilepsie, beroerte en hersentumoren kunnen allemaal van invloed zijn op de cognitieve functie. Door te testen of een van deze aandoeningen aanwezig is, kan een arts bepalen of paranoia het gevolg is van een van deze aandoeningen of van iets anders.
Als er geen onderliggende medische oorzaak wordt gevonden, kan iemand met paranoia worden doorverwezen naar een psychiater. Een psychiater zal vragen stellen over de gedachten en ervaringen van de persoon. Ze kunnen ook een psychologische evaluatie uitvoeren om de symptomen en mentale status van het individu beter te begrijpen.
Oorzaken van paranoia
De exacte oorzaak van paranoia is niet duidelijk. Maar enkele factoren die geassocieerd worden met paranoïde gedachten of gevoelens zijn:
- Veroudering : Oudere volwassenen lopen meer risico op waanvoorstellingen of paranoïde gedachten als gevolg van leeftijdsgebonden veranderingen in het gehoor, het gezichtsvermogen en andere zintuigen.
- Bepaalde medicijnen, of stoppen met het gebruik ervan : Amfetamines kunnen veel bijwerkingen hebben, waarvan paranoia er één is. Maar soms treedt paranoia op na het stoppen met een medicijn. Adderall (dextroamphetamine-amfetamine) is een medicijn dat wordt gebruikt om aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit te behandelen, maar plotseling stoppen kan leiden tot paranoïde waanideeën.
- Genetica : Sommige onderzoeken suggereren dat paranoia een genetische component kan hebben.
- Bepaalde levenservaringen : het meemaken van trauma en/of misbruik in de kindertijd of als jongvolwassene, sociale isolatie of blootstelling aan een grote verandering in het leven (zoals het verliezen van een baan, de plotselinge dood van een geliefde , het slachtoffer worden van een misdaad of een ernstige gezondheidscrisis) kunnen allemaal bijdragen aan gevoelens van paranoia.
- Blootstelling aan bepaalde toxines of vergiften : Uit een onderzoek onder 2.232 adolescenten in het Verenigd Koninkrijk bleek dat blootstelling aan hogere niveaus van luchtvervuiling buitenshuis verantwoordelijk was voor 60% van hun psychotische ervaringen, waarvan sommige paranoïde gedachten omvatten.
- Infecties die de hersenen kunnen aantasten : Mensen met het humaan immunodeficiëntievirus (HIV) kunnen een secundaire aandoening ontwikkelen, soms aangeduid als “HIV-manie”, die psychotische symptomen omvat zoals paranoia en auditieve of visuele hallucinaties.
- Slaapgebrek : Lange periodes zonder slaap kunnen een heleboel negatieve effecten veroorzaken. Een review van slaapgebrekstudies wees uit dat hoe langer deelnemers wakker waren, hoe groter de kans was dat ze symptomen van waanideeën en paranoia ervoeren.
- Middelenvergiftiging en ontwenning : Psychosesymptomen komen vaak voor bij middelenmisbruik, en de ontwikkeling van deze symptomen is waarschijnlijker in gevallen van ernstig gebruik en verslaving .
Paranoia en psychische aandoeningen
Paranoia kan een symptoom zijn van een fysieke gezondheidstoestand zoals een hersenziekte of een beroerte. Paranoia is soms ook aanwezig bij bepaalde mentale gezondheidstoestanden, met name die waarbij psychose betrokken is .
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Paranoia kan ontstaan bij mensen met borderline persoonlijkheidsstoornis (BPD). In tegenstelling tot veel andere aandoeningen waarbij paranoia een vast of continu symptoom is, is BPD-gerelateerde paranoia meestal meer voorbijgaand en treedt het op wanneer stressniveaus hoger zijn.
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis is een aparte persoonlijkheidsstoornis (los van BPS en andere persoonlijkheidsstoornissen). Mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis hebben een chronisch en alomtegenwoordig wantrouwen en argwaan jegens anderen.
Bipolaire stoornis
Als u een bipolaire stoornis hebt , kunt u paranoïde wanen ervaren tijdens een manische of depressieve episode. De diagnose bipolaire stoornis betekent niet dat u zeker paranoia zult ervaren. Maar het is nog steeds belangrijk om de signalen te kennen en te weten wat u moet doen als u last hebt van waandenkbeelden.
Psychotische stoornissen
Paranoia kan een symptoom of teken zijn van een psychotische stoornis, zoals schizofrenie of schizoaffectieve stoornis . Paranoia of paranoïde waanideeën zijn slechts één type psychotisch symptoom. Andere symptomen van psychose zijn:
- Ongeorganiseerde spraak
- Gestoorde gedachten (gedachten die heen en weer springen tussen niet-gerelateerde onderwerpen)
- Hallucinaties (dingen horen, zien of voelen die niet echt zijn)
Behandeling van paranoia
De behandeling van paranoia hangt af van de ernst van de symptomen en de onderliggende oorzaak. Uw zorgverlener of geestelijke gezondheidszorgverlener kan medicatie, psychotherapie of, het vaakst, een combinatie van beide aanbevelen.
Medicatie
Antipsychotische medicatie kan worden voorgeschreven, met name als u een onderliggende psychiatrische aandoening hebt zoals schizofrenie of bipolaire stoornis. Andere medicijnen die kunnen worden gebruikt om uw symptomen te behandelen, zijn antidepressiva , stemmingsstabilisatoren en angstremmende medicijnen .
Psychotherapie
Psychotherapie kan mensen met paranoia helpen om betere coping- en communicatievaardigheden te ontwikkelen. Soms kan het ook helpen om aspecten van hun overtuigingen aan de realiteit te toetsen.
Door middel van therapie kunnen mensen die last hebben van paranoia leren om meer vertrouwen in anderen te krijgen, manieren te vinden om hun emoties op een meer adaptieve manier te beheersen en te uiten, en hun gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen te verbeteren.
Digitale behandelingen
Onderzoekers beginnen ook het gebruik van digitale behandelingsopties voor mensen met paranoia te verkennen. Onder de opties die worden overwogen zijn:
- Mobiele apps
- Sociale netwerken
- Virtuele realiteit
- Webgebaseerde therapieën
SlowMo is een nieuwere optie die digitaal geleverde face-to-face therapiesessies biedt. Het is gemaakt om paranoia bij mensen met psychose te verminderen. Een onderzoek uit 2021 met 361 deelnemers toonde voordelen na het gebruik van SlowMo, hoewel er meer onderzoek nodig is om de effecten ervan te begrijpen.
Omgaan met paranoia
Als u last heeft van paranoia, is het cruciaal dat u deze gevoelens bespreekt met uw zorgverlener of psychiater . Als u al een diagnose hebt gekregen van een andere psychische aandoening, kan de opkomst van paranoïde waanideeën een teken zijn dat uw behandeling of medicatie moet veranderen.
Laat het uw team voor geestelijke gezondheidszorg weten als u deze symptomen ervaart. Zo kunnen zij u helpen veilig te blijven en ervoor zorgen dat u de juiste zorg krijgt.
Een woord van Verywell
Paranoia-symptomen zijn niet alleen belastend, ze kunnen ook uw activiteiten thuis, op het werk of op school ernstig verstoren en een negatieve impact hebben op uw sociale leven en relaties.
Het vinden van de meest effectieve manier om uw symptomen te beheersen kan tijd kosten, maar verlies de hoop niet. Er zijn hulpmiddelen en ondersteuning die u kunnen helpen om beter om te gaan met paranoïde gedachten en andere aspecten van het leven met een bipolaire stoornis of een andere psychische aandoening.
Als u of een dierbare kampt met paranoia, neem dan contact op met de nationale hulplijn van de Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA) op 1-800-662-4357 voor informatie over ondersteunings- en behandelcentra in uw omgeving.
Voor meer informatie over geestelijke gezondheid kunt u terecht in onze Nationale Hulplijn Database .